Οπτικά σήματα με φωτιά στην Αρχαία Ελλάδα

 

Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο η φωτιά, το φως, έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην εξέλιξη των φωτεινών σημάτων και του οπτικού τηλέγραφου, όχι μόνο κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων, όσο κυρίως κατά το διάστημα της ειρήνης, όταν τα νέα και οι διαταγές των αρχόντων έπρεπε να φτάσουν το συντομότερο δυνατό στον προορισμό τους.

Κυρίως αυτό αφορούσε τις αυτοκρατορίες, των οποίων οι αχανείς εκτάσεις έκαναν πολύ δύσκολη τη σχετικά γρήγορη ενημέρωση. Γιατί, αν στη διάρκεια του πολέμου τα φωτεινά σήματα έπαιζαν σημαντικό ρόλο, μπορούσαν όμως να αλλοιωθούν και αν γίνουν παγίδα για τον ίδιο τον αποστολέα, στη διάρκεια της ειρήνης τα διατάγματα της κεντρικής διοίκησης, τα νέα, οι αποφάσεις, οι νόμοι έπρεπε να γίνονται γνωστοί γρήγορα. Αλλά και αντίστροφα έπρεπε το Κέντρο να ενημερωθεί ταχύτητα για όσα συνέβαιναν στην περιφέρεια .

Πέρα από αυτές τις κρατικές υποθέσεις, τα οπτικά σήματα διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο σε πολλά γεγονότα της καθημερινής ζωής, αφού αναπαράγουν πληροφορίες για μια τεράστια ποικιλία από αυτά π.χ. η Μήδεια υψώνοντας αναμμένο πυρσό ειδοποίησε τους Αργοναύτες να σπεύσουν στην Κολχίδα, με πυρσό ειδοποιείται ο Αγαμέμνων για την είσοδο του Δουρείου Ίππου στην Τροία από τον Σίνωνα, και με πυρσό που σήκωσε ο ίδιος προς τον ελληνικό στόλο στην Τένεδο, του έδωσε το σήμα της επιστροφής και κατάληψης της ανοχύρωτης πολιτείας.

Αναφέρουμε ενδεικτικά τα λόγια του Πεισέταιρου προς το σύντροφό του Ευελπίδη στην κωμωδία του Αριστοφάνη «Όρνιθες»: «βάλε βάρδιες, έχε παραχωμένη τη φωτιά» δηλαδή να φροντίζει να διατηρεί παραχωμένα τα αναμμένα κάρβουνα, για να τα χρησιμοποιεί – αν χρειαστεί – στις φρυκτωρίες, τον νυχτερινό οπτικό τηλέγραφο των αρχαίων.

Στη διάρκεια του πολέμου πολλά συνέβαιναν με τις φωτιές: φωτεινά σήματα, απλά ή πολλαπλά, καπνοί έντονοι ή απλές στήλες καπνού, φωτιές παραπλανητικές, φωτιές με λάθος μήνυμα.

Επίσης για παραπλάνηση συνεννοήσεις και παρανοήσεις, συνέβαλαν σ’ ένα σύστημα φωτεινών σημάτων που σε πολλά μέρη χρησιμοποιείται έως τις μέρες μας. Για την αναμετάδοση των σημάτων αυτών ήσαν απαραίτητα ειδικά κτίσματα, οι φρυκτωρίες, κτισμένα σε υπερυψωμένα εδαφικά σημεία ώστε να φαίνονται καλά. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς δίνουν πλήθος στοιχείων για όλες αυτές τις τακτικές χρήσεις της φωτιάς από τους αρχαίους έλληνες, τόσο της κλασικής όσο και της ελληνιστικής περιόδου (Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Διόδωρος, Παυσανίας, Αρριανός, Πολύαινος και άλλοι).

Πολλά από τα φωτεινά σήματα ανταλλάσσονται τη νύχτα στη θάλασσα μεταξύ των πλοίων, ή μεταξύ πλοίων και ξηράς, και γενικά πρέπει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα από αυτά αντιστοιχούσαν σε προσυμφωνημένα μηνύματα. Τα φωτεινά αυτά σήματα οι Έλληνες τα ονόμαζαν «πυρσούς» ή «φρυκτούς» και από αυτή την ονομασία γνωρίζουμε τους «φίλιους φρυκτούς» ή τους «πολέμιου φρυκτούς».

Όταν στο στρατόπεδο έρχονταν φίλοι, οι στρατιώτες ύψωναν απλώς τους αναμμένους πυρσούς («φίλιοι φρυκτοί») ενώ όταν πλησίαζαν εχθροί, οι πυρσοί κινούνταν δεξιά – αριστερά («πολέμιοι φρυκτοί»).

Οι πυρσοί αυτοί στη διάρκεια της ημέρας απλώς έβγαζαν καπνό («καπνόν αναθρώσκοντα»), που σημαίνει ότι χρησιμοποιούσαν γι’ αυτούς εύφλεκτα υλικά, και από εδώ κατάγονται αρκετές λέξεις και φράσεις, όπως «φρυκτούς ανίσχειν», «Αίρε φρυκτόν», «πυρσεύειν», «φρυκτορέομαι» και «φρυκτορεύω» (γνωστοποιώ μια είδηση από μεγάλη απόσταση), και «φρυκτώρειον» ή «φρυκτωρίες».

Επιμέλεια 

Βαδράτσικας Χρήστος