Αστρονομία στην αρχαία Αίγυπτο

Στην κοιλάδα του Νείλου άνθισε ένας σπουδαίος πολιτισμός, ο αιγυπτιακός. H κοσμογονία των αρχαίων Αιγυπτίων θεωρεί ότι επικεφαλής των θεών ήταν ο Τέμσυ-Ρα, ο θεός Ήλιος, ως πηγή της ζωής. Από αυτόν γεννήθηκαν ο Σου, ο θεός του αέρα, και η Τνεφούτ, θεά της δροσιάς ή της βροχής, που στη συνέχεια γέννησαν τον Γκεμπ, θεό της γης και τη Νουτ, θεά του ουρανού. Ειδικά για τους Αιγυπτίους υπήρχαν φυσικά φαινόμενα που επηρέαζαν έντονα την αγροτική ζωή, τη σπορά, τη βλάστηση και τη συγκομιδή.
Το σπουδαιότερο από αυτά ήταν η περιοδική ανύψωση και τη πτώση της στάθμης των υδάτων του Νείλου, που αποτελούσε σχεδόν τη μοναδική πηγή άρδευσης των γεωργικών καλλιεργειών. Ο Νείλος έχει τον πιο κανονικό ετήσιο κύκλο ροής από όλους τους άλλους ποταμούς του κόσμου. Η προσεκτική παρατήρηση της ροής του οδήγησε τους αρχαίους ιερείς-αστρονόμους στο συμπέρασμα ότι τα φαινόμενα αυτά είχαν κάποια σχέση με τις κινήσεις κάποιων ουρανίων σωμάτων, κυρίως του φωτοδότη Ήλιου και του λαμπρότερου αστέρα του ουρανού, του Σείριου, που οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τον ονόμαζαν Σοπτίτ από τη θεότητα την οποία προσωποποιούσε ο Σείριος στο αρχαίο αιγυπτιακό πάνθεο. Το σπουδαιότερο ωστόσο επίτευγμα της αιγυπτιακής αστρονομίας ήταν το ηλιακό ημερολόγιό της, η βάση όλων των ηλιακών ημερολογίων που χρησιμοποιούμε σήμερα

Το αιγυπτιακό ημερολόγιο περιλάμβανε 12 μήνες με 30 ημέρες ο καθένας και 5 επιπλέον ημέρες στο τέλος του χρόνου. Δημιουργήθηκε από καθαρά πρακτικές ανάγκες, χωρίς την παραμικρή μέριμνα για

την επίλυση αστρονομικών προβλημάτων. Η απλότητα και ο σταθερός χαρακτήρας του ημερολογίου αυτού, έναντι όχι μόνο του βαβυλωνιακού αλλά και των ελληνικών ημερολογίων (με τις ποικίλες παρεμβολές που υπαγορεύονταν από την ανάγκη να συμβαδίζουν, στη διάρκεια μιας περιόδου, οι ηλιακοί με τους σεληνιακούς κύκλους), κατέστησαν το αιγυπτιακό ημερολόγιο εξαιρετικά εύχρηστο για αστρονομικούς υπολογισμούς, και την αρετή του αυτή την αναγνώρισαν απόλυτα οι αστρονόμοι της ελληνιστικής εποχής.

Οι πυραμίδες και η σχέση με την αστρονομία

Αν εξετάσει κανείς τις πυραμίδες αστρονομικά, θα δει πολλές αναφορές στο ουράνιο στερέωμα. Καταρχήν, ο προσανατολισμός τους είναι τέλειος προς τα σημεία του ορίζοντα. Δείχνουν με απίστευτη ακρίβεια Ανατολή- Δύση- Βορρά και Νότο και η Σφίγγα είναι προσανατολισμένη άψογα προς την Ανατολή. Σε προηγούμενο άρθρο είχα αναφέρει πως στο εσωτερικό της Μεγάλης πυραμίδας του Χέοπα, από τον θάλαμο της Βασίλισσας και του Βασιλιά ξεκινούν δύο φρεάτια, τα οποία φτάνουν στην εξωτερική πλευρά της Πυραμίδας. Οι αιγυπτιολόγοι τα ερμήνευσαν ως αγωγούς εξαερισμού, μα μία άλλη μελέτη που συντελέστηκε την δεκαετία του ’70 έδειξε πως κατά την εποχή που κατασκευάζονταν οι πυραμίδες, περίπου το 2500 π.Χ, τα φρεάτια αυτά έβλεπαν σε δύο πολύ σημαντικά αστέρια. Το φρεάτιο από τον θάλαμο του Βασιλιά έδειχνε τον Alnitak, αστέρι της ζώνης του Ωρίωνα και του θαλάμου της Βασίλισσας τον Σείριο. Ο αστερισμός του Ωρίωνα αντιπροσώπευε για τους αρχαίους Αιγυπτίους τον θεό Όσιρι και ο Σείριος την θεά Ίσιδα, το πρώτο βασιλικό ζεύγος στην αιγυπτιακή μυθολογία.
Ας πάμε στη χωροταξική διάταξη των πυραμίδων όμως. Ένας μηχανικός, ο Bauval, αφού εξέτασε τις πυραμίδες, διαπίστωσε πως η θέση τους είναι ίδια με εκείνη των τριών άστρων της ζώνης του Ωρίωνα και μάλιστα κατ’ αναλογία με τη σχετική φωτεινότητά τους. Η πιο μικρή πυραμίδα αντιστοιχεί στο πιο αμυδρό άστρο του αστερισμού και μάλιστα βρίσκεται σε μικρή απόκλιση από τη νοητή ευθεία που ορίζουν οι δύο μεγαλύτερες πυραμίδες, όπως ακριβώς και το σχετικό άστρο σε σχέση με τα δύο μεγαλύτερα. Εξίσου εντυπωσιακό είναι πως το σχήμα του Νείλου στην περιοχή των πυραμίδων, μοιάζει εκπληκτικά με το σχήμα του γαλαξία μας (Milky Way) στην περιοχή της ζώνης του Ωρίωνα. Μέχρι και ο προσανατολισμός των τριών άστρων της ζώνης προς τον γαλαξία, είναι ίδιος με τον προσανατολισμό των πυραμίδων προς τον Νείλο.

 
Η Σφίγγα και η Αστρονομία

Η Σφίγγα όπως κοιτάζει ακριβώς ανατολικά. Η Ανατολή

είναι το σημείο στο οποίο ανατέλλει ο ήλιος κατά τις ισημερίες. Ίσως η Σφίγγα

θα έπρεπε να «βλέπει» κατά την ανατολή του ηλίου στον ουρανό σε μία από τις

ισημερίες κάποιον αστερισμό που να της μοιάζει. Η Σφίγγα μοιάζει πολύ με καθι-

στό λιοντάρι. Ειδικά τα μπροστινά της πόδια παραπέμπουν σ’ αυτό. Είναι άραγε ο

αστερισμός του Λέοντα το ουράνιο αντίστοιχο της Σφίγγας; Άλλοι θα συμφωνούσαν

και άλλοι θα διαφωνούσαν μ’ αυτό. Μήπως τον «κοιτάζει» κατά την εαρινή

ισημερία του 2500 π.Χ. (πιθανή εποχή κατασκευής της μαζί με τις πυραμίδες);

Όχι, «βλέπει» τον αστερισμό του Ταύρου. Μ’ ένα πρόγραμμα πλανηταρίου όμως

βρίσκουμε ότι η Σφίγγα «βλέπει» το Λέοντα κατά την εαρινή ισημερία του 10500

π.Χ. Έχουμε ξανασυναντήσει αυτή την χρονολογία. Προφανώς κάτι σημαίνει αυτό.

Ας δούμε όμως πρώτα πώς τα αρχαία κείμενα και άλλες επιστημονικές παρατηρήσεις

 θεμελιώνουν το συσχετισμό Σφίγγας-Λέοντος: Κατά το Νέο Βασίλειο, γύρω

στα 1550 π.Χ., η Σφίγγα ήταν γνωστή ως «Ώρ-εμ-Άκτι», «Ώρος στον ορίζοντα»,

«Τόπος του Ώρου». Ο Ώρος, μια ουράνια θεότητα, λατρευόταν ως προστάτης των

Βασιλέων από την αρχή ακόμα του αιγυπτιακού πολιτισμού. Σύμφωνα με τα κείμε-

να, ο Φαραώ ή βασιλιάς-Ώρος ταυτίζεται με τον ηλιακό δίσκο και έχει να κάνει ένα

ταξίδι ακολουθώντας ένα ουράνιο χάρτη: Πρέπει να ξεκινήσει από τις όχθες του

Νείλου 70 μέρες πριν από το θερινό ηλιοστάσιο και, διασχίζοντας τον ποταμό, να

ενωθεί με τον «Ώρ-Άκτι», τον «Ώρο του ορίζοντα». Αν αναπαραστήσουμε σ’ ένα

πρόγραμμα πλανηταρίου τον ουρανό της περιοχής κατά το 2500 π.Χ., εποχή που

γράφτηκαν τα κείμενα, θα δούμε ότι ο ήλιος βρίσκεται στις «όχθες» του Γαλαξία

70 μέρες πριν το θερινό ηλιοστάσιο. Μέρα με τη μέρα εισέρχεται και διασχίζει το

Γαλαξία για να βρεθεί στα μπροστινά «πόδια» του αστερισμού του Λέοντα τη μέρα

του ηλιοστασίου. Απ’ αυτά ο Χάνκοκ συμπεραίνει ότι ο Λέοντας είναι ο «Ώρ-Άκτι ή αλλιώς η Σφίγγα.

Επιμέλεια

Βαδράτσικας Χρήστος